Ekstremna desnica u Beogradu: Mlade nade srpskog fašizma

Fasadu jedne zgrade kod Prirodno matematičkog fakulteta na beogradskom Dorćolu krasi mural posvećen srpskom dobrovoljcu koji je poginuo boreći se na strani ruske separatističke brigade “Prizrak” u Ukrajini – reč je o Stefanu Dimitrijeviću, bliskom ekstremno desničarskoj grupi “Srbska akcija – podvig i borba”.  Međutim, on nije jedini njihov član koji ratuje na “istočnom” frontu još od početka sukoba 2014. godine.

Srbska akcija postoji još od 2010. godine, a njena zvanična ideologija je: mesijanska uloga u srpskom društvu, antievropejstvo, povratak imaginarnoj tradiciji, kult vođe, antiliberalizam i antikomunizam, kao i ekstremni nacionalizam – otvoreno je fašistička, bez ikakvih pokušaja prepakiranja u prihvatljivije forme.

Na ukrajinskom ratištu nalazi se i Stefan Simić, dugogodišnji član ove organizacije, ali i jedan od vođa njene podgrupe “Studentske akcije”. Pored njega, na ruskoj strani bori se i Stefan Hadži Antonović, takođe član Srbske akcije. Simić je inače bio blizak i Nacionalnom srpskom frontu (NSF).

Nacionalistički socijalisti

NSF i dalje zvanično postoji, ali skoro da nije aktivan. Ova organizacija se manje više raspala kada se iz nje izdvojila grupa članova koja je osnovala srpski ogranak “Zentrope”. Ni Zentropisti, a ni pripadnici Akcije, nemaju veliko mišljenje o ostacima NSF-a.

Zentropisti za sebe kažu da su “nacionalistički socijalisti” koji se zarad preporoda srpske nacije bore protiv komunizma, liberalizma, ateizma, demokratije, LGBT osoba, kao i judaizma. Iako ne postoji jasna hijerarhija, jedan od istaknutijih članova je ekstremno desničarski aktivista sa dugim stažom – Marko Gajinović, poznat po napadima na prostorije Inicijative mladih za ljudska prava. Ogranci Zentrope postoje i u Italiji, Francuskoj, Španiji, Ukrajini, Portugalu, Grčkoj, ali i Rusiji.

Antisemiski monarhisti

U Dalmatinskoj ulici 84 nalazi se “klub” – bolje reći ispovedaonica još jedne organizacije, bliske prethodnima. U pitanju je Carostavnik – antisemitska, monarhistička organizacija koja baštini ideje preporoda nacije, kulta vođe, kao i restauracije hrišćanske monarhije, te periodično organizuje događaje na koje dolaze razni domaći i inostrani zagovornici fašističkih ideja.

Klubu se može pomoći kupovinom bedževa sa likom Dimitrija Ljotića. Mediji kod njih nisu dobrodošli. Jedan od istaknutijih članova Carostavnika je slavista i nekadašnji profesor ruskog jezika u jednoj beogradskoj srednjoj školi Zoran Buljugić. Kako su pre nekoliko godina pisali mediji, iz nje je izbačen jer jer umesto o ruskom, đake učio o Ljotićevom nasleđu.

Buljugić je uprkos svojim fašističkim stavovima prisutan u pojedinim medijima. Često gostuje na Balkan infu, a povremeno piše i za časopis “Geopolitika”.

Međusobna saradnja

“Srbska akcija”, Carostavnik i srpska Zentropa blisko su povezane i međusobno sarađuju. Kada su 2017. godine lideri krajnje desničarske Nacional-demokratske partije Nemačke (NPD) organizovali tribinu u Srbiji, moderatori su bili Buljugić i ideolog Akcije Marko Dimitrijević. Takođe pojedini članovi Zentrope su ujedno i članovi Carostavnika.

Pored ovih grupa, fašističku ideologiju u Beogradu baštine i Srpski nacionalni pokret “Zbor”, koji je takođe sarađivao sa NPD-om, ali nije aktivan u poslednje vreme. Tu je i Svetosavski savez Obraz, koga je nekadašnji ulični lider ultra desničara Mladen Obradović registrovao 2017. godine umesto Rusko-srpskog prijateljstva. Jedan njihov član je takođe u Ukrajini.

Nacionalne specifičnosti srpskih fašista

Šta je to što ove grupe razlikuje od drugih desničara koji šetaju Beogradom? To što se njihove ideje zaista ne mogu izdvojiti iz koša koji nosi fašističke karakteristike, uprkos proizvoljnom korišćenju pojma fašizam u srpskom društvu. Ovaj termin danas uglavnom ne opisuje skup karakteristika, već služi za međusobno optuživanje, kritike radi, čime se pravi fašizam u najmanju ruku relativizuje.

Profesor sociologije na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu Miloš Perović objašnjava da postoje dva ekstrema u korišćenju etikete fašizma za srpsku desniciu. Prvi, kako kaže,  “pretenduje da pod fašizam podvede i one pojave koje ne odgovaraju pojmu fašizma”, poput konzervativizma i svega što je ideološki desno, dok ga drugi “svodi isključivo na njegovu prvobitnu istorijsku manifestaciju u periodu između dva svetska rata”.

Kako Perović dodaje, pojmove desnice i fašizma “ne treba poistovećivati”, dok su razlike između ekstremne desnice i fašizma “vrlo male, ili nepostojeće”.

Socijalni psiholog Jovan Bajford objašnjava da u fašizmu uvek postoje neke ideje poput preporoda nacije, ekstremne nacionalističke populističke politike, kulta vođe, ideje da društvo treba spasiti nekog negativnog uticaja. Iako, kako kaže, postoji dosta grupa ili organizacija koje zastupaju neke od takvih ideja, a “malo njih koje zastupaju sve”, treba imati u vidu da svi fašizmi imaju svoje nacionalne specifičnosti.

Gore pomenute organizacije odlikuju upravo nacionalne specifičnosti srpskog fašizma. Iako nisu aktivni na ulicama u meri kao u prvoj dekadi dvehiljaditih godina, nisu nestali – sada samo imaju nove kanala komunikacije i raspirivanja mržnje.

Tekst je nastao u sklopu projekta “Radikalo-desni ekstremizam” Balkanske istraživačke reporterske mreže (BIRN)

Čitajte dnevne vesti, analize, komentare i intervjue na www.vreme.com