Izborni uslovi
U Srbiji se obeležava Dan nauke, 10 jul. Ova nova manifestacija je vezana za dan rođenja slavnog srpsko-američkog pronalazača Nikole Tesle (1856-1943), a ove godine se obeležava po prvi put. Kako su najavili organizatori, tema prvog Dana nauke u Srbiji je upoznavanje javnosti sa mladim naučnicima iz Srbije.
Manifestaciju je pokrenuo novoformirani Centar za promociju nauke, republička ustanova koja se u skladu sa zakonom o naučno-istraživačkoj delatnosti bavi promocijom i popularizacijom nauke. Za aktivnosti Centra se iz sredstava kredita Evropske investicione banke u novobeogradskom bloku 39 podiže nova zgrada, prema pojektu austrijskog arhitekte Volfanga Čepelera, a očekuje se da će ova imponzantna građevina biti dovršena u naredne tri godine. U međuvremenu, Centar je pokrenuo niz aktivnosti kao pto je preuzimanje broda Argus za potrebe naučne promocije.
Povodom Dana nauke, Centar je organizovao plovidbu oko Velikog ratnog ostrva, kao i naučni eko-safari, a planirane su i aktivosti na Kolarčevom narodnom univerzitetu, u Knez Mihajlovoj ulici i Ulici 1300 kaplara, kao i na Studentskom trgu. Na ovim lokacijama su organizovane arheološka radionica o Starom Rimu, izložba „500 godina nauke“, projekcije u pokretnom planetarijumu, kao i fizički eksperimenti uživo.
U Srbiji ima oko deset hiljada naučnika, a očekuje se da će se u naredne dve godine njihovi uslovi za rad, ali i standard podići zahvaljujući 200 miliona evra sredstava koliko ih je za razvoj naučne infrastrukture obezbeđeno kreditom Evropske investicione banke. Do izvesnog zastoja u realizaciji projekata iz kredita, koje vodi posebna Jedinica za implementaciju projekata, došlo je proteklog proleža pošto je zbog rekonstrukcije Vlade ukinuto psoebno Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj.
No, jedan od poslednjih poteza ovog ministarstva bilo je podizanje budžeta za nauku i prateće zapošljavanje 1700 mladih naučnika, koji predstavljaju „svežu krv“ za domaću nauku. Kako kažu u Centru, promovisanjem mladih naučnika „želi se pružiti poruka koliko je nauka interesantna i inspirativna, kao i da postoje mogućnosti za mlade ljude da se naukom bave u našoj zemlji“.
Promocijom nauke u Srbiji se, pored novog Centra za promociju, bave i druge ustanove kao što su Istraživačka stanica Petnica, Festival nauke, Muzej nauke i tehnike i Društvo za promociju i popularizaciju nauke. Uporedo sa zvaničnim obeležavanjem Dana nauke i Teslinog rođendana, mladi naučnici su 10. jula pokrenuli sajt www.teslacenje.rs, koji odnos prema nauci u Srbiji tretira na duhovit i ironičan način.
PATENT BROJ 381968 – MOTOR NA NAIZMENIČNU STRUJU: Jedan od originalnih motora koje je Tesla prikazao na svom istorijskom predavanju 16. maja 1888 na Kolumbija univerzitetu, u Američkom institutu elektroinženjera pod nazivom „Novi sistem motora i transformatora naizmenične struje“.
Kompanija „Vestinghaus“ je odmah otkupila prvih sedam Teslinih patenata iz oblasti polifaznih struja, a prva centrala na Nijagarinim vodopadima po Teslinom sistemu otvorena je 15. novembra 1896. godine i bila je uvršćena u jedno od svetskih čuda toga doba.
Monografije o Tesli
Experiments with Alternate Currents of High Potential and High Frequency : A Lecture delivered before the Institution of Electrical Engineers, London. – New York : W. J. Johnston, 1892, ix, 146 p.
Light and Other High Frequency Phenomena : A Lecture Delivered Before the National Electric Light Association at its Sixteenth Convention Held at St. Louis, Mo., February 28th, March 1st and 2[n]d, 1893. – New York City : The National Electric Light Association, 1893, 114 p.
Transmission of Power : Polyphase System : Tesla Patents. – Pittsburgh, Pa. : Westinghouse Electric and Manufacturing Company, [1893]. – iv p., 123 l.
Experiments with Alternate Currents of High Potential and High Frequency : A Lecture delivered before the Institution of Electrical Engineers, London. – New ed., third impression. – London : McGraw-Hill, 1904, 162 p.
Lectures, Patents, Articles. – Beograd : Nolit, 1956, 1 vol. [870 p.]
Colorado Springs Notes : 1899-1900. – Beograd : Nolit, 1978, 437 p.
Dr. Nikola Tesla Comlete Patents / Compiled by John T. Ratzlaff. – Mallbrae, Ca. : Tesla Book Company, 1983, 500 p.
Radovi iz oblasti elektrotehnike. – Beograd : Muzej Nikole Tesle : Naučna knjiga, 1988, 307 str.
Nikola Tesla, Lecture before the New York Academy of Sciences : ‘The Streams of Lenard and Roentgen and Novel Apparatus for Their Production’, April 6, 1897 / reconstructed by Leland I. Anderson, editor. –Breckenridge Colo. : Twenty First Century Books, 1994, xviii, 123 p.
My Inventions : The Autobiography of Nikola Tesla. – New York : Barnes & Noble, 1995, 111 p.
Izabrana dela = Sellected works. – Beograd : Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1995-1999.
Tagebuch aus Straßburg. – Belgrad : Museum Nikola Tesla, 2002, 256 S.
Complete Patents of Nikola Tesla / edited by Jim Glenn. – New York : Barnes & Noble, 1994. xiii, 535 p.
Notebook from the Edison Machine Works. – Belgrade : Nikola Tesla Museum, 2003, 309 p.
Lectures ; Patents ; Articles . – Elektronski reprint izd. iz 1956. – Beograd : Muzej NikoleTesle, 2004. – 1 elektronski optički disk (CD-ROM)
Problem povećanja ljudske energije : sa specijalnim osvrtom na korišćenje sunčeve energije. – Beograd : Muzej Nikole Tesle, 2006, 75 str.
The Problem of Increasing Human Energy : with the special reference to the harnessing of the Sun’s energy. – Belgrade : Nikola tesla Museum, 2006, 75 p.
Teslin čudesni svet elektriciteta. – Beograd : Muzej Nikole Tesle, 2006, 135 str.
Moji izumi ; i prepiska Nikole Tesle s Hugom Gernsbekom. – Beograd : Muzej Nikole Tesle, 2007, 179 str.
My inventions ; with the correspondence between Nikola Tesla and Hugo Gernsback. – Belgrade : Nikola Tesla Museum, 2007, 179 p.
Patenti Nikole Tesle : ka konačnoj listi / Snežana Šerbok. – Beograd : Muzej Nikole Tesle, 2007, 127 str.
The Patents of Nikola Tesla : towards the definite catalog / by Snežana Šerbok. – Belgrade : Nikola Tesla Museum, 2007, 135 p.
Reprint of Tesla’s Articles in Electrical Experimenter. – Belgrade : Nikola Tesla Museum, 2007, 79 p
Smrt u apartmanu 3327
Iako je svojim pronalascima izmenio svet, umro je siromašan, u dugovima i zaboravljen, u apartmanu 3327 na 33. spratu hotela Njujorker, u kome je proveo poslednjih deset godina svog života, 7. januara 1943. u 22 časa i 30 minuta, u svojoj 87. godini.
Ggradonačelnik Njujorka Lagvardija je tada rekao: „Nikola Tesla je umro. Umro je siromašan, ali je bio jedan od najkorisnijih ljudi koji su ikada živeli. Ono što je stvorio veliko je i, kako vreme prolazi, postaje još veće“.
Ubrzo po Teslinoj smrti FBI je zatražio od američke Useljeničke službe oduzimanje svih njegovih ličnih stvari i dokumenata. Kasnije je Ministarstvo odbrane kontaktiralo FBI, a Teslina dokumenta proglašena su državnom tajnom. Sva Teslina lična imovina po nalogu Edgara Huvera dobila je etiketu „veoma poverljivo“ zbog prirode Teslinih otkrića i patenata.
Teslin sestrić Sava Kosanović uspeva da dođe do dela njegovih ličnih stvari i to je sada smešteno u Muzeju Nikole Tesle u Beogradu, kao i urna s njegovim posmrtnim pepelom, koja je prenesena u Beograd jula 1957. godine.
Biografija Nikole Tesle
Nikola TESLA, elektroinženjer, pronalazač
(10. 7. 1856-7. 1. 1943)
Nikola Tesla, američki naučnik srpskog porekla, najviše je doprineo nauci i tehnološkom progresu sveta kao pronalazač obrtnog magnetnog polja, indukcionog motora, polifazne naizmenične struje, generatora i kompletnog sistema proizvodnje i distribucije električne energije. Po njemu je jedinica međunarodnog SI sistema dobila naziv — mera za magnetnu indukciju „tesla“. Tesla je konstruisao generator struja visoke frekvencije i napona, danas poznat kao „Teslin transformator“, transformator bez jezgra, Teslina zavojnica, ili Teslin kalem.
Rođen je 10. jula 1856. godine u Smiljanu, (Vojna granica, tadašnja Austrija, danas Republika Hrvatska). Školovao se u Austriji i, kasnije, Austrougarskoj monarhiji. Osnovnu školu pohađao je u Smiljanu i Gospiću (1862-1866), a Realnu gimnaziju u Gospiću (1866-1870). Završio je i Visoku realnu gimnaziju u Karlovcu (1870-1873). Od 1875. do 1878. godine studira na Politehničkoj školi u Gracu, a 1880. godine upisuje studije filosofije prirode na Univerzitetu u Pragu.
U periodu od 1881. do 1882. godine radi u Budimpešti, u Centralnom telegrafskom uredu. Upravo tu započinje svoj veliki pronalazački period — usavršava aparat za pojačanje glasa kod telefona, a februara 1882. godine dolazi na ideju o obrtnom magnetnom polju.
Sredinom 1882. godine odlazi u Pariz, u Edisonovo Kontinentalno društvo, a 1883. godine iz Pariza prelazi u Strazbur. Tamo je napravio prvi prototip indukcionog motora. Zatim odlazi 1884. godine u Sjedinjene Američke Države i počinje da radi u Edisonovoj kompaniji. Već 1885. godine napušta Edisona i osniva sopstvenu kompaniju — „Tesla Arc & Light Co.“ Počinje da pravi prve motore i generatore naizmeničnih polifaznih struja.
Prvi patent prijavljuje Američkom patentnom zavodu 6. maja 1885. godine — „Komutator za električne dinamo-mašine“. Slede patenti iz područja regulatora lučnih lampi. U periodu od 1887. do 1890. godine prijavljuje svoje najpoznatije patente iz oblasti polifaznih naizmeničnih struja, generatore i motore. Pronalaske javno prikazuje u Američkom institutu elektroinženjera, 16. maja 1888. godine, na prvom predavanju „Novi sistem motora i transformatora naizmenične struje“. Odmah potom Kompanija Vestinghaus otkupljuje prvih sedam Teslinih patenata iz oblasti polifaznih struja. U Pitsburgu (1888-1889) sa inženjerima Kompanije Vestinghaus radi na praktičnoj realizaciji svojih patenata. Tokom ovog perioda urađene su pripreme za realizaciju prve centrale na Nijagarinim vodopadima po Teslinom sistemu. Centrala je komercijalno otvorena 15. novembra 1896. godine puštanjem struje do grada Bafala i bila je uvršćena u jedno od svetskih čuda toga doba.
Sledeću veliku oblast njegovih istraživanja čine naizmenične struje visokih frekvencija i njihovo dejstvo. Pred Američkim institutom elektroinženjera 20. maja 1891. godine u Njujorku Tesla drži predavanje „Eksperimenti sa naizmeničnim strujama vrlo visokih frekvencija i njihova primena u veštačkom osvetljenju“. Godinu dana ranije (1890) objavljuje rezultate o fiziološkom dejstvu struja visokih učestanosti.
Tokom perioda od 1891. do 1896. godine prijavljuje patente vezane za varnični oscilator sa rezonantnim transformatorom kojim su u njegovim istraživanjima zamenjeni Hercov oscilator i Rumkorfov induktor. Uz patente za oscilatore, prijavljuje i mnoge patente za prateće uređaje — prekidače kola, kondenzatore i slično.
Na poziv Kraljevskog instituta iz Londona 1892. godine i Francuskog društva za fiziku odlazi u London i Pariz, gde drži predavanje „Eksperimenti sa naizmeničnim strujama visokog napona i visokih frekvencija“. Tokom svog boravka u Evropi posetio je i Beograd, 2. juna 1892. godine.
Tesla je 1893. godine svojim sistemom četiri kola u rezonanci pokazao da su antena, uzemljenje i rezonanca tri elementa koja mora da poseduje svaki predajnik i prijemnik za bežičnu telegrafiju, čime je utro put otkriću modernog radija.
Početkom 1895. godine nastavlja istraživanja visokih frekvencija proučavanjem dejstva struja na razređene gasove, koristeći Lenardove cevi. Jedan je od prvih naučnika na američkom kontinentu koji je dobio rendgenske snimke šake, lobanje, kolena i lakta. Prvi je istraživač koji je ukazao na veoma štetno dejstvo rendgenskih zraka na organizam pri suviše dugom izlaganju zračenju.
Tokom 1897. godine prijavljuje patente iz oblasti radiotehnike, a 1898. godine prijavio je patent kojim je zaštitio uređaj i način za upravljanje mehanizmom pokretnih objekata. U Njujorku izvodi javni eksperiment sa radio-upravljanim (teledirigovanim) brodom. Ovi patenti su mu posmrtno, pred vrhovnim sudom SAD, doneli prioritet u otkriću radija.
U periodu od 1899. do 1900. godine Tesla boravi u Kolorado Springsu, gde na nadmorskoj visini iznad 2000 m podiže laboratoriju sa emiterom snage 200 kW. Konstruisao je transformatore koji su proizvodili napone do 12 miliona volti i struje učestanosti od nekoliko desetina hiljada herca. U Koloradu je usavršio visokofrekventni transformator, koji nosi njegovo ime — Teslin transformator — transformator bez jezgra. U eksperimetalnim beleškama iz toga perioda navodi da se kroz Zemlju rasprostiru stacionarni talasi i da se ta osobina može upotrebiti za bežični prenos energije.
Patente vezane za radiotehniku i svoje zamisli o bežičnom prenosu energije prijavljuje od 1900. do 1902. godine. U periodu 1901-1905. godine gradio je veliku eksperimentalnu stanicu – centralu sa visokim antenskim tornjem na Long Ajlendu kraj Njujorka, sa idejom da realizuje svoj „Svetski radio sistem“. Ovaj projekat nikada nije završio.
Kasnijih godina (1909-1922) bavio se pronalascima vezanim za mašinstvo: turbinama, pumpama, brzinomerima. Tesline pumpe bez lopatica danas su u komercijalnoj upotrebi. Tokom svoje karijere Tesla je patentirao oko 250 izuma u Americi i zemljama širom sveta.
Izvor:Muzej Nikole Tesle, Beograd
Arhiva nedeljnika Vreme obuhvata sva naša digitalna izdanja, još od samog početka našeg rada. Svi brojevi se mogu preuzeti u PDF format, kupovinom digitalnog izdanja, ili možete pročitati sve dostupne tekstove iz odabranog izdanja.
Vidi sve
